At Zırhları ve Deri Zırh Yapımı

Öncelikle, Türklerin atlarına zırh giydirdiğine dair bir kanıt yok ve destanlarda da “at zırhı” diye bir şey geçmiyor. Ama atların kafalarına deriden başlık taktıklarını biliyoruz. Bununla birlikte; Romalı, Çinli ve Japonların atları için zırh yaptığını biliyoruz (Sadece yüksek mevkili azınlık kullansa da). Atı kutsal, yılkıları besin kaynağı, binek atlarını ise “aileden parça, kardeş, sahibinin yansıması” olarak gördüklerinden atlara zırh giydirmiş olma ihtimalleri var. Bunun haricinde at zırhı kullanmamış olma ihtimalleri de var. Sebep? Öncelikle, Türklerin hanlık sisteminde halk ve hükümdar arasında uçurum yoktu. Hükümdar da halk da aşağı yukarı aynı şeyi yiyor, aşağı yukarı aynı yaşıyor, han da olsa bey de olsa rütbesiz de olsa savaşa gidiyordu. Hatta yerleşik hayata tam anlamıyla geçilene kadar (ki bu farklı Türk devletleri için farklı zamanlarda; Uygurlar için Uygur Kağanlığı'nın başındayken Osmanlılar için Kanuni sonrası, Selçuklular için Saadeddin Köpek'in yönetimi ele geçirmesi -tam olarak ele geçirmese de hükmedemediği sultanı öldürüp/öldürtüp kontrol edebileceği bir sultanı tahta geçirmiş; sonuç olarak o tahta geçirdiği kişi tarafından öldürülmüştür-; Memlükler için Bahri Hanedanı son bulup yeni hanedan başa geçince; Karahanlılar için Karahanlı'nın son dönemleri; Harezmşahlar için Celaleddin Harezmşah'ın hükmünün son dönemleri -Ki hükümdarlığının bitişini anlayınca Anadolu'ya gelmiştir, bazı kaynaklarda Kayı boyuyla birlikte geldiği söylenir ve doğru da olabilir yanlış da, zira Kayı boyu Türk devlet sisteminde "Hükümdar" ya da "Hükümdarın Koruyucusu" vazifesini üstlenir -Geleneksel olarak. Kayı kökenli sadece iki Türk hanedanı var: Osmanlı ve Gazneliler; ama bir çok Türk devletinde devletin koruyuculuğunu yapmış olduklarını biliyoruz; Asya Hunlarında Kiyuk'a kadar. Bu arada fark ettiyseniz hep son ve/veya bozulma başladığı dönemlerde olmuş bu olay) bırak sarayda/otağda kalmayı, halka örnek olmak için savaşa en önde gittiğini biliyoruz. Ama at zırhı, atın ayağına dolanabilir, kesinlikle hızını yavaşlatır ve hayvana ağırlık yapar. Bu yüzden; büyük ihtimalle kullanılmamıştır veya kullanılsa bile yaygın bir kullanımı olmamıştır.

Gelelim asıl yazmak istediğim deri zırh yapımı konusuna. Öncelikle, deri zırh bir başka deri üstüne parçalar halinde dikilir. Görselleri gösterince ne demeye çalıştığımı anlayacaksınız. İkinci olarak; deri zırh en iyi şu hayvanların ham derisinden olur: Ayı, yabandomuzu, köpekbalığı, manda, deve. Köpekbalığı derisinden zırh yapıldığına dair bir kanıt yok; ne Türkler ne de başka bir halkın, neredeyse gemilerde yaşayan Vikinglerin dahi örnek köpekbalığı zırhları yok ama köpekbalığı derisinin sertlik ve kalınlığı düşünüldüğünde zırh yapımına uygun olduğu anlaşılıyor. Bunlardan ayı ve yabandomuzu derileri; parçalar halinde kesilip üstlerindeki kıllar, kesinlikle deriyi inceltmeden tıraş edilir ve kalın, yine deriden zırh şekli bir şey verilmiş bir şey üstüne dikilir ve metal çivimsi çıkıntılar eklenir. (Bunlar eklenmese de olur ama eğer sivriyse diken, yuvarlaksa ya da düzse duraklatıcı görevi görür) Avrupa, Japon ve Moğollar dahil bir çok halkın zırhı tam bir takım halindeyken Türklerin zırhı sadece hayati “üst” vücutlarını koruyacak şekilde, genellikle kolsuz (kolları korumak için kolçak kullanılıyordu) ve ata binmeye engel olmasın diye yırtmaçlıydı. Bu hem deri hem zincir Türk zırhları için geçerli olsa da zincir zırhların kısa da olsa kolu vardı ve deri zırhlar genelde kasıklardan aşağı inmezken zincir zırhlar yırtmaçlı olduğu halde dizlere kadar iniyordu. Zincir zırhların deri zırhlardan bir farkı da deri zırhların tamamlayıcı parçaları kolçak ve miğferken, zincir zırhlarda bunlara ek olarak dizçek de kullanılmasıydı. Bu arada kolçak, miğfer ve dizçek; ayrı bir parça halinde ama genellikle zırhla birlikte, yani zırhla takım olarak yapılıyordu. Hem metal hem de deri miğferlerin boyun koruması etrafından sarkan zincirle sağlanıyordu. Manda ve deveye bakalım. Devede de aynı tıraş olayı var ama mandada yok. Manda derisini kestikten, deve derisini de tıraş edip kestikten sonra at idrarına yatırıyor ve sertleştirip kalınlaştırıyoruz. Ama eğer zamanınız yoksa ve acilen gerçek bir deri zırha ihtiyacınız varsa bulabildiğiniz en kalın kösele derileri kullanın. Kalınlaştırmadan sonraki işlem ayı ve yabandomuzuyla aynı. Bu arada; bazen deri zırhların deri kısmı o üstündeki kalın deriler olmadan kullanılır. Ama bu sefer kasıklara bile gelmez, karnın altında biter ve göbek bölümünde; kalbe kadar çıkıp onu da koruyan metal bir plaka vardır. Bu plaka metal olmak zorunda değil: Tahta, kaplumbağa kabuğu filan da kullanabilirsiniz ama genellikle metal kullanılmış ya da kalkan (bildiğimiz kalkan) o kısma monte edilmiştir. Bu arada; şimdi aklıma geldi: Köpekbalığıyla aynı sebepten timsah derisinden de iyi zırh yapılır. Ama kesinlikle yılan ya da kertenkele (Komodo ejderi dahil) derisi uygun değildir. Onlar kaftandan bile daha ince lan, nasıl zırh yapacaksın?

Örnek deri zırhlar:

Örnek zincir zırh:

Şövalye zırhı:

Samuray zırhı:

Türk tipi zincir zırh yapımı: http://www.kemankes.com/makaleler/?yazar=gokmenaltinkulp&makale=102