1) Börk
Klasik kalpaktır. Ünvan olarak, tepesinde "sorguç" denen tüy/kıl eklentiler vardır. Bu arada bu çeşit kalpakların en temelleri Türkmen börkü ve Hun-Göktürk börküdür.
A) Türkmen börkü
B) Hun-Göktürk börkü
2) Moğol askeri börkü
Tamamen deriden, tüysüz ya da tüylüyse bile tüyü "sorguç"lu, arkasında eklenti olan zırh-benzeri kalpaktır. Miğfer görevi görecek kadar serttir. Selçuklu'nun vasıfsız ve yerleşik yaşayan askerleri tarafından da kullanılmıştır.
3) Toortsog/Janjin malgai
Moğol kalpağıdır.
4) Selçuklu askeri/yönetimsel börkü.
Tüyler, önünden üçgen biçimli uzar. Ön tarafta rütbe olarak madalyon tarzı bir şey vardır.
5) Kulakçıklı kalpak/Ushanka
Daha çok Kuzey Türkleri (başta Tatarlar ve Sibirler) ve Slavlar tarafından kullanılan; iki yanında kulaklar için koruma olan kalpak.
6) Kafkas kalpağı/Çerkes kalpağı/Türk kalpağı
Kafkasya'da; Türk ve Çerkesler başta olmak üzere bir çok halkça kullanılan (daha çok Müslüman olanlarca) börk.
7) Papak
Çok az halk tarafından kullanılan (Türkmenistan Türkmenleri, Karapapaklar ve Rusya'daki bazı Türk halklarıyla sınırlı kullanımı); Kafkas kalpağının daha tüylü olanı. Bey papağının Kafkas kalpağından pek farkı yok fark ettiğiniz gibi; Bayarka'nın anlamını bilmiyorum. Hajı, hacı işte yani dini görevlilerin kullandığı papak. Choban da klasik halkın kullandığı papak.
8) Kızıl börk
Alevilerce ve dervişlerce kullanılan börk. (Osmanlı'da Yavuz Sultan Selim'e dek padişahlar da sünni olmalarına rağmen bu börkü kullanmıştır.)
9) Kadın börk/Bayan börk/Hatun börk
Kadınların kullandığı börktür. (Bu börk kadınlara özgü olmakla birlikte; geri kalan börkler -askeri olanlar hariç- hem kadın, hem de erkeklerce ufak farklılıklarla da olsa kullanılmıştır)
10) Yeniçeri börkü
Ön tarafında metalden rütbe işareti olan (sorguç); beyaz keçeden, uzun külahtır. Bu arada yeniçerilerin ilk başta kullandıkları börkler, bu börkten oldukça farklıydı; Selçuklu askeri/yönetimsel börküne oldukça benzeyen, kızıl ve ön tarafında metal sorgucu ile tepesinde tüy sorguçları olan börkler kullanırlardı.
11) Sukarlaç börk
Divan-ı Lügatit Türk'e göre külahın Türkçe adıdır.
12) Samur börk/Kuyruklu kalpak
Arkasında yapıldığı kürkün kuyruğu sarkan börktür. (Bu börkler daha çok samur -su samuru değil; Latincesi Martes zibellina-, gelincik, sansar, çakal, kurt ve tilkiden yapılırdı) En çok samur ve tilki kürkünden yapıldığı için normalde "kuyruklu kalpak" denen bu börke, "samur börk" adını uygun gördüm.
13) Efe börkü/Efe başlığı
Kızıl keçe fes üzerine keyfiye ve bazen farklı kumaşlar sarılarak yapılır.
14) Osmanlı börk
Osmanlı'da kullanılan, modernleştirilmiş börktür. Deri/kürkten değil; keçeden yapılır. (Keçe de orijinalde keçi derisinden yapılan bir şeydir)
15) Tübetey/Tubeteika/Doppi
Kıpçak (Tatar, Kazak, Kırgızların geldiği oğ; yani büyükçe boy.), Özbek ve Uygurların kullandığı bir kalpaktır.
16) Nambawi
Kore usulü kulakçıklı kalpaktır.
17) Güneş miğferi
Viking, Sümer, Ural halkları (Macar, Fin, Eston, Hıtay-Mansi vs.) ve Türk-Moğol-Tunguzlar tarafından bazı ayinlerde kullanılan; demirden, boynuzlu börktür. (Vikingler günlük hayatta bunu değil, sukarlaç börk benzeri başlıklar kullanmışlardır)
18) Hun avcı börkü
Kulakçıklı kalpağa benzeyen ama kulakları daha kısa olan ve tamamı tüyle kaplı (bazı kulakçıklı kalpaklar da öyle gerçi) olan bir börktür.
19) Süveg
Macar börküdür.
20) Tunga börkü
Oğuzlarda pek olmasa da Kıpçaklarda çok yaygın bir Türk geleneğinde, usta askerler, kendilerini yırtıcı hayvanlarla özdeşleştirir ve bunların kafalarını önde iki diş kalmak suretiyle giyerler. Bu geleneği başlatan kişi Alp er Tunga olduğu için; normalde "kurt (ya da hangi hayvandan yapıldıysa o hayvan) başlığı" denen bu başlığa, "Tunga börkü" adını uygun gördüm. En çok kurttan yapılırdı.
21) Yazlık börk
Bir takke etrafına sarılan kumaştan ibarettir. Çoğunlukla sarıkla karıştırılsa da sarığın tepesi düzdür, bunun tepesi ise yuvarlak ya da sivridir. Tabii yapım şekli ve sarığın kelime anlamından dolayı "sarık" diye tanımlanmasında da sıkıntı yoktur. Efe başlığı da bunun çeşididir ama daha özel olduğu için ayrıca yazdım. Sünniler yeşil, aleviler kırmızı, musevi, paganist, şamanist ve tengriciler mavi, hristiyanlar mavi ya da siyah; geri kalanıysa ya bunlardan ya da başka herhangi bir renk giyerlerdi. Aslında temelde böyle de olsa her dinin her mezhebinden olanlar, hangi renk istiyorlarsa o renk börk giyerlerdi; sadece dini işlerde ve dinini/mezhebini belli etmesi gerektiğinde ilgili renk börklere başvururlardı. Aslında alevi olmayan Yörük ve Türkmenlerin çoğu da yazlık börkü kızıl giyerdi. Alevilerin ise kışlık börkleri, yani şu tüylü börkler de kızıl (kırmızı değil, kızıl. Kızıl tilkinin ya da açık parlak kahverengi atların rengi gibi) olurdu.
22) Yün takke/Dede takkesi/Ala takke
Günümüzde kullanılan, kalın kumaştan börktür. Kışın ve belli bir sıcaklığa kadar yazın kullanılabilir.
23) Miğfer börk
Moğollar tarafından kullanılmış metalden veya kalın deriden tüylü börkler ve miğferlerdir.
24) Coonskin Cap
Bazı Kızılderili kabilelerinin geleneksel başlığı olup Kuzey Amerika ve Kanada'da halka mal olmuş bir kalpaktır.
